काठमाडौं, साउन २- राजधानी काठमाडौंसहित देशका विभिन्न भागमा डेंगू संक्रमणको जोखिम बढ्दो छ। विशेषगरी निरन्तरको वर्षा, फोहोरमैला व्यवस्थापनमा कमजोरी, र जनचेतनाको कमीका कारण काठमाडौं उपत्यकामा डेंगू संक्रमण तीव्र गतिमा फैलिन सक्ने विज्ञहरूको चेतावनी छ।

स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार, हाल काठमाडौं महानगरपालिकाका अधिकांश वडाहरू डेंगूको उच्च जोखिममा छन्। वर्षायामसँगै पानी जम्ने ठाउँहरूको संख्या बढ्दा एडिस जातको लामखुट्टे प्रजननमा सहजता भएको र त्यसले संक्रमण फैलिने सम्भावना बलियो बनाएको जनाइएको छ।

काठमाडौं महानगरपालिकाको स्वास्थ्य महाशाखाका एक अधिकारीका अनुसार, “पछिल्लो केही सातादेखि डेंगू संक्रमणको दर क्रमशः बढ्दो छ। अझै २ महिना वर्षा जारी रहने भएकाले हामी सतर्कता अपनाउन आग्रह गरिरहेका छौं।”

नेपालमा डेंगू पहिला तल्लो भूभागमा मात्र सीमित देखिएको भए पनि पछिल्लो ५ वर्षयता यो संक्रमण पहाडी र शहरी क्षेत्रमा समेत फैलन थालेको छ। काठमाडौं, ललितपुर, भक्तपुरजस्ता शहरी जिल्लाहरूमा हालको अवस्था हेर्दा समुदायस्तरमै लामखुट्टेको नियन्त्रणका प्रयास गर्न ढिलो भइसकेको विज्ञहरूको भनाइ छ।

जोखिमको अवस्था
काठमाडौं महानगरपालिकाका अनुसार, हाल उपत्यकाका ३२ वटै वडामा जोखिम उच्च रहेको छ। डेंगू संक्रमणको कारण एडिस एजिप्टाई नामक पोथी लामखुट्टे हो, जुन बिहान र बेलुका सक्रिय हुने गर्छ। प्रायः घर वरपर जमेको पानी, टायर, फूलदानी, प्लास्टिकका भाँडो वा खुला ट्यांकीजस्ता ठाउँमा यसले अण्डा दिन्छ।

डेंगूले एक्कासि उच्च ज्वरो, टाउको दुख्ने, आँखाको पछाडिबाट दुख्ने, मांशपेशी तथा हड्डी दुख्ने, र कहिलेकाहीं रक्तस्राव पनि गराउँछ। यसबाट बालबालिका, वृद्धवृद्धा र दीर्घरोगी बढी प्रभावित हुने गर्छन्।

आँकडाले देखाएको भयावह स्थिति
स्वास्थ्य सेवा विभागको पछिल्लो तथ्यांक अनुसार, चालू आर्थिक वर्षको सुरुवातदेखि हालसम्म काठमाडौं उपत्यकामा मात्रै करिब २ हजार डेंगू संक्रमित भेटिएका छन्। तर, विज्ञहरू भन्छन्—सामान्य लक्षण भएकाले धेरै संक्रमितले परीक्षण नगरेका कारण यो संख्या वास्तवमा धेरै हुन सक्नेछ।

२०८० सालमा देशभर ४१ हजारभन्दा बढी डेंगू संक्रमित भेटिएका थिए भने १५ जनाको मृत्यु भएको थियो। त्यसको अघिल्लो वर्ष, २०७९ मा ८८ जनाको ज्यान लिएको डेंगूले राजधानीमा महामारीकै रूप लिएको थियो।

रोकथाममा सरकारी प्रयास
डेंगू संक्रमण रोक्न काठमाडौं महानगरले ‘खोज र नष्ट गरौँ’ अभियान थालेको छ। यस अन्तर्गत, प्रत्येक वडामा स्वयंसेवक परिचालन गरी जोखिमयुक्त स्थानको पहिचान, सरसफाइ र जनचेतना अभिवृद्धिमा काम भइरहेको छ। विद्यालय, सामुदायिक समूह र महिला समूहहरूलाई तालिम दिइएको छ।

काठमाडौं महानगरका प्रमुख बालेन्द्र साहले सबै नागरिकलाई घर वरिपरि पानी जम्न नदिन र सरसफाइमा सहयोग गर्न अपिल गरेका छन्। उनले भने, “सरकारको प्रयास मात्र पर्याप्त हुँदैन, सबै नागरिक जिम्मेवार बन्नुपर्छ।”

समाजको भूमिकामा प्रश्नचिन्ह
हाल राजधानीका धेरै स्थानमा खुला नाली, जताततै फोहोर थुप्रिएको अवस्था छ। ठूला अस्पतालदेखि कार्यालय, विद्यालयसम्म लामखुट्टेको बासस्थान सहजै फेला पर्न सक्छ। यस्तो अवस्थामा, व्यक्तिगत सरसफाइ, वातावरण संरक्षण, र स्थानीय तहसँगको सहकार्य बिना डेंगू नियन्त्रण सम्भव नहुने विज्ञहरूको चेतावनी छ।

विज्ञको सुझाव
स्वास्थ्य विज्ञ डा. रचना श्रेष्ठ भन्छिन्, “डेंगूको कुनै निश्चित औषधि छैन। समयमै परीक्षण र तरल पदार्थ सेवन, आराम, र ज्वरो कम गर्ने औषधि प्रयोग गर्नुपर्छ। सबैभन्दा ठूलो उपाय भनेको लामखुट्टेको बासस्थान नष्ट गर्नु हो।”

नागरिकको कर्तव्य
डेंगू महामारीको अवस्था टार्न घर–घरको जिम्मेवारी अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ। घर वरिपरि पानी जमेको छ कि छैन हेर्नु, फूलदानीको पानी नियमित बदल्नु, टायर र प्रयोगविहीन भाँडाहरू हटाउनु, ट्यांकीको ढकनी लगाउनु, र लामखुट्टे भित्र नआउने जाली प्रयोग गर्नु जस्ता उपाय अपनाउनु अति आवश्यक छ।

डेंगू संक्रमणले राजधानीमा महामारीको रूप लिनुअघि नै सचेत हुनुपर्ने समय आएको छ। सरकार र स्थानीय तहको प्रयासमात्रै पर्याप्त नहुने भएकाले नागरिक तहबाटै सचेत र सक्रिय हुनुपर्ने आवश्यकता अझै प्रष्ट भएको छ। यदि सबै मिलेर सचेतता, सरसफाइ र सतर्कता अपनाइएन भने डेंगू नियन्त्रणभन्दा बाहिर जाने खतरा कायमै छ।