काठमाडौं, असार २५- स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकीले कुकुरलाई स्वास्थ्य सन्देशयुक्त टिसर्ट लगाएको तस्बिर सार्वजनिक भएपछि तीव्र आलोचना भएको छ। मन्त्रालयजस्तो संवेदनशील सरकारी निकायका प्रवक्ताबाट यस्तो कार्य हुनु संस्थागत गरिमा र प्रतीकको अपमान भएको टिप्पणी गर्दै विज्ञ, कानुनविद् र सर्वसाधारणले आ-आफ्ना धारणा सार्वजनिक गरेका छन्।
तस्बिरमा कुकुरको शरीरमा सरकारी टिसर्ट (स्वास्थ्य सन्देश सहितको) लगाइएको प्रष्ट देखिन्छ। सार्वजनिक गरिएका तस्बिरहरू सामाजिक सञ्जालमा व्यापक रूपमा फैलिएपछि यसले कस्तो सन्देश दिन खोजिएको हो भन्ने अस्पष्टताले थप विवाद निम्त्याएको छ।
मन्त्रालयको प्रवक्ताबाटै गैर-जिम्मेवार आचरण?
सरकारी प्रवक्ता सार्वजनिक निकायको आधिकारिक धारणा व्यक्त गर्ने, नीतिगत सन्देश दिने र संस्था प्रतिको जनआस्था बलियो बनाउन भूमिका निर्वाह गर्ने जिम्मेवार पद हो। तर, उक्त संवैधानिक जिम्मेवारी वहन गर्ने प्रवक्ताबाटै यस्तो अनौपचारिक र असंवेदनशील प्रस्तुतिमा उठेका आलोचनाहरू गम्भीर छन्।
विभिन्न सामाजिक, प्रशासनिक तथा कानुनी वृत्तबाट यस्तो कार्यले सरकारी संस्थाको गरिमा घटाउने, राष्ट्रिय चिह्नको प्रयोगप्रति हल्का दृष्टिकोण प्रस्तुत गर्ने, र अनावश्यक विवाद सिर्जना गर्ने संकेत देखिएको उल्लेख गरिएको छ।
कानुनी दृष्टिकोण: कुन ऐनले के भन्छ?
विशेषज्ञहरूले डा. बुढाथोकीको कार्यमा विभिन्न कानुनी उल्लंघन हुन सक्ने सम्भावना औंल्याएका छन्:
राष्ट्रको चिह्न प्रयोग (नियमन) ऐन, २०४९
दफा ३ अनुसार कुनै पनि व्यक्ति वा संस्थाले राष्ट्रिय चिह्न (सरकारी लोगो) लाई अनधिकृत वा अनुचित तरिकाले प्रयोग गर्न पाइँदैन।
यस्तो कार्य गरेमा सम्बन्धित व्यक्तिलाई न्यूनतम ५ हजारदेखि २५ हजार रुपैयाँसम्म जरिवाना वा तीन महिना सम्म कैद वा दुवै सजाय दिन सकिने व्यवस्था छ।
सूचना प्रविधि ऐन, २०६३
सार्वजनिक रूपमा भ्रम सिर्जना हुने, सरकारी निकायको प्रतिष्ठामाथि आँच पुग्ने प्रकारका सामग्री डिजिटल प्लेटफर्ममा प्रचार गर्न निषेध गरिएको छ।
डिजिटल माध्यममा यस्ता सामग्री प्रवाह गर्नेलाई कारबाही गर्न सकिने प्रावधान छ।
नेपाल सरकारको आचारसंहिता
कुनै पनि सार्वजनिक पदधारीले आफ्नो व्यवहार, बोलचाल, प्रस्तुतिमा मर्यादित, जिम्मेवार र सन्तुलित दृष्टिकोण राख्नुपर्ने उल्लेख गरिएको छ।
व्यक्तिपरक अभिव्यक्तिले संस्थागत निर्णय वा गरिमा खल्बल्याउने खालको प्रस्तुतिलाई आचारसंहिता उल्लङ्घन मानिन्छ।
विशेषज्ञ तथा सार्वजनिक टिप्पणी
वरिष्ठ प्रशासनविद् तथा पूर्वसचिवहरूले यस घटनाप्रति दुःख व्यक्त गर्दै सरकारी चिन्ह र सन्देश मजाकका रूपमा प्रस्तुत गर्नु सर्वथा अनुचित भएको बताएका छन्। प्रवक्ताको प्रस्तुति जनताको लागि मापदण्ड हो, यदि त्यहाँबाटै विवादास्पद सामग्री आउँछ भने त्यो संस्थामाथि नै आघात हो, एक पूर्वसचिवले भने।
सामाजिक सञ्जालमा पनि धेरैले सरकारी संसाधन र प्रतिष्ठाको मजाक भएको टिप्पणी गर्दै यस्तो कार्य तत्काल सच्याइनुपर्ने माग गरेका छन्। कतिपयले त प्रवक्ताको राजीनामा माग्ने धारणा समेत सार्वजनिक गरेका छन्।
सन्देश दिने तरिका कि गरिमा घटाउने मजाक?
स्वास्थ्य मन्त्रालयले विगतमा जनचेतनामूलक अभियानहरूमा विभिन्न माध्यम र शैली अपनाएको छ। तर, यस पटक प्रयोग गरिएको माध्यम स्पष्ट रूपमा सन्देशभन्दा बढी आलोचना र भ्रमको विषय बन्न पुगेको छ।
निजामती सेवा, लोक प्रशासन र सरकार-नागरिक सम्बन्धका क्षेत्रमा विशेष भूमिका खेल्ने सरकारी प्रवक्ताबाट यस्ता कार्यले नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ भन्ने चेतावनीसमेत विश्लेषकहरूले दिएका छन्।
सरकारी चिन्ह, सन्देश र व्यक्तित्वको संयोजन जिम्मेवारीपूर्ण हुन आवश्यक छ। प्रवक्ताबाट भएको सामान्य जस्तो देखिने तर प्रतीकात्मक रूपमा गम्भीर गल्तीले अब सरकारी निकायहरूलाई आचार, आचरण र प्रस्तुतिका मापदण्डलाई कडाइका साथ नियमन गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याएको छ।
