काठमाडौं, असार १९- स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले बारम्बार आफ्ना मातहतका अस्पताल र स्वास्थ्य संस्थाहरूबाट कर्मचारी विवरण माग्ने गरेको भए पनि आफैंसँग मातहतको स्वास्थ्य सेवामा कति कर्मचारी छन् र कति दरबन्दी खाली छन् भन्ने यथार्थ तथ्यांक नभएको प्रष्ट भएको छ।
यस प्रकारको व्यवस्थापनमा आएको कमजोरीले नेपालको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा ठूलो असर पार्न सक्ने खतरा देखिएको छ। हालै मन्त्रालयले देशभरका ३० भन्दा बढी अस्पताल तथा स्वास्थ्य संस्थाहरुलाई तीन दिनभित्र दरबन्दी र कर्मचारी विवरण बुझाउन निर्देशन दिएको थियो, जसले मन्त्रालयमै आफ्नै कर्मचारी अवस्थाको अस्पष्टता उजागर गरेको छ।
कर्मचारी विवरण अभाव र यसको कारणहरू
स्वास्थ्य मन्त्रालयका उच्च पदस्थ कर्मचारीहरूले स्वीकारेका छन् कि कर्मचारी विवरण संकलन र व्यवस्थापनमा गम्भीर समस्या छ।
- कर्मचारी सरुवा, स्थानान्तरण, अवकाश वा नयाँ नियुक्ति हुँदा विवरण अपडेट नगर्ने,
- दरबन्दीहरू पूर्ण नभए पनि पुराना विवरणलाई नै आधार मानेर व्यवस्थापन गर्ने,
- डिजिटल व्यवस्थापन प्रणालीको अभावका कारण तथ्यांक पुरानो र अधुरो रहने
व्यवस्थापन प्रणालीमा कमजोरी
विशेषज्ञहरूले मन्त्रालयमा मानवश्रोत व्यवस्थापन सूचना प्रणाली (HRIS) जस्तो आधुनिक प्रविधि नहुँदा यस्तो समस्या आएको विश्लेषण गरेका छन्।
- कर्मचारीहरूको विवरण कागजी र गैर–संयोजित रुपमा व्यवस्थापन हुँदा,
- जानकारी समयमै अपडेट नहुँदा,
- नीतिगत निर्णय र स्रोत व्यवस्थापनमा असर परेको
सामाजिक सञ्जाल र स्वास्थ्यकर्मीको प्रतिक्रियाहरू
यस विषयमा सामाजिक सञ्जाल र स्वास्थ्य क्षेत्रका कर्मचारीहरूले पनि चर्को आलोचना गरेका छन्।
“मन्त्रालय आफैंलाई थाहा छैन आफ्ना कर्मचारीहरू कति छन् तर बारम्बार विवरण माग्दैछ। यस्तो व्यवस्थापनले स्वास्थ्य सेवा सुधारमा ठुलो अवरोध पार्नेछ।”
यो अभावले नीतिगत तहदेखि कार्यान्वयन तहसम्म कर्मचारी व्यवस्थापनमा समस्या उत्पन्न गर्ने निश्चित छ।
सम्भावित असर र सुधारका उपायहरू
मानवश्रोतको असमझदारीले अस्पताल र स्वास्थ्य संस्थामा आवश्यक जनशक्ति नपुग्ने, सेवा प्रभावकारी हुन नसक्ने, र बिरामीमा नकारात्मक असर पर्ने सम्भावना छ।
विशेषज्ञहरू सुझाव दिन्छन्:
- स्वास्थ्य मन्त्रालयले डिजिटल HRIS प्रणाली तुरुन्त लागू गरी सबै कर्मचारी विवरणलाई अपडेट गर्नुपर्ने,
- नियमित रूपमा तथ्यांक संकलन र विश्लेषण गर्ने प्रणाली बनाउनु पर्ने,
- कर्मचारी सरुवा, नियुक्ति तथा अवकाशको प्रक्रियालाई व्यवस्थित र पारदर्शी बनाउनुपर्ने।
स्वास्थ्य मन्त्रालयले बारम्बार कर्मचारी विवरण माग्दा पनि आफैंसँग मातहतको तथ्यांक नहुँदा स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन कमजोर बन्न पुगेको छ। यो अवस्थाले नेपालका बिरामीहरू र स्वास्थ्यकर्मीहरू दुबैलाई असर पार्न सक्छ।
अब मन्त्रालयलाई मात्र विवरण माग्ने औपचारिकता पुर्याउने होइन, तथ्यांक व्यवस्थापनमा व्यावहारिक सुधार गर्दै स्वास्थ्य सेवा गुणस्तर सुधार्ने तर्फ कदम चाल्नु जरुरी रहेको विशेषज्ञहरूले जोड दिएका छन्।
