काठमाडौं, असार ११ – नेपालमा पछिल्ला वर्षहरूमा लागुऔषध दुर्व्यसनको समस्या झनै गम्भीर बन्दै गएको छ। विशेष गरी १३ देखि २५ वर्षसम्मका किशोरकिशोरी र युवायुवती यो समस्यामा तीव्र रूपमा फसिरहेका छन्। विशेषज्ञहरूका अनुसार अब यो केवल स्वास्थ्य समस्या नभई सामाजिक संकटको रूपमा फैलिँदो छ।

सहरी क्षेत्रमा मात्र होइन, ग्रामीण क्षेत्रमा समेत लागुऔषध प्रयोग गर्नेको संख्या उल्लेख्य रूपमा बढिरहेको पाइएको छ। पुनर्स्थापना केन्द्रहरू सीमित, अपुरो तथा स्रोतविहीन हुँदा दुर्व्यसनबाट मुक्त हुन चाहने युवाहरू पनि निराश हुन थालेका छन्।

महिला प्रयोगकर्ताका लागि झन् भयावह अवस्था

महिला प्रयोगकर्ताहरूको हकमा अवस्था झन् जटिल छ। पूर्वप्रयोगकर्ताहरूका अनुसार, महिला लक्षित सुधार गृहहरूको अत्यन्तै कमी छ। केही सुधार केन्द्रहरू सञ्चालनमा भए पनि ती सबै आर्थिक संकट, तालिमप्राप्त जनशक्ति अभाव र दातृ निकायको असहयोगका कारण बन्द हुने अवस्थामा पुगेका छन्।

आधिकारिक तथ्यांक: समस्या झन् गहिरिंदो

नेपालमा सन् २०२० मा गरिएको सर्वेक्षणअनुसार करिब १ लाख ३० हजारभन्दा बढी लागुऔषध प्रयोगकर्ता थिए। अहिले त्यो संख्या अनुमानित रूपमा डेढ लाख नाघिसकेको छ। तीमध्ये ७० प्रतिशतभन्दा बढी ३० वर्षमुनिका छन्। इन्जेक्सनमार्फत लागुऔषध प्रयोग गर्ने अधिकांश युवा २० वर्षभन्दा कम उमेरका रहेका तथ्यांकले देखाउँछ।

प्रहरी विभागको चासो र चुनौती

काठमाडौं प्रहरी परिसरका अनुसार लागूऔषध अपराधसँग सम्बन्धित मुद्दाहरू दिनप्रतिदिन बढिरहेका छन्। लागुऔषध कारोबारमा संलग्न व्यक्तिहरूले नयाँनयाँ मार्ग र प्रविधिको प्रयोग गरिरहेका छन्। भारत सीमावर्ती जिल्लाहरूबाट ब्राउन सुगर, ट्याब्लेट र सिरपजस्ता औषधिहरू तस्करी हुने गरेको छ भने नेपालबाट गाँजा र अफिम भारत र तेस्रो मुलुकतर्फ पठाउने क्रम जारी छ।

प्रहरीका अनुसार, झापा, मोरङ, रूपन्देही, कैलाली, सिरहा र काठमाडौँ लागुऔषध कारोबारका प्रमुख नाकाहरू बनेका छन्।

सुधारको पहल: सम्भावना र अप्ठ्यारा

विभिन्न सामाजिक संस्थाहरू, सुधार गृह सञ्चालक र सरोकारवालाहरूले समस्या समाधानका लागि संयुक्त प्रयास आवश्यक रहेको बताएका छन्। उनीहरूले सुझाव दिएका छन्:

• सरकारी बजेटमा सुधार केन्द्रहरूका लागि विशेष कोष व्यवस्था गर्न,

• किशोर–किशोरी र महिला लक्षित पुनर्स्थापना सेवा विस्तार गर्न,

• दातृ निकायहरूको भूमिका पुनः सक्रिय गराउन,

• सामुदायिकस्तरमा नियमित चेतनामूलक अभियान सञ्चालन गर्न।

लागुऔषध समस्या अहिलेको पुस्ताको भविष्यसँग गाँसिएको विषय हो। यसले केवल प्रयोगकर्तालाई मात्र होइन, पूरै समाजलाई असर पारिरहेको छ। समाधानका लागि अब समय खेर फाल्ने ठाउँ छैन। सरकार, समाज, परिवार र युवाहरू सबै मिलेर दीर्घकालीन समाधानतर्फ अग्रसर हुनु अनिवार्य छ।