काठमाडौं, असार १९- गर्मी र वर्षा सुरु भएसँगै पानीजन्य रोगहरूको जोखिम समेत तीव्र गतिमा बढ्दै गएको छ। विशेषगरी झाडापखाला र हैजाजस्ता रोगहरू एकपटक फैलन थालेपछि सामुदायिक रूपमा महामारीको रूप लिन सक्ने भएकाले स्वास्थ्यकर्मीहरूले विशेष सतर्कता अपनाउन आम नागरिकलाई आग्रह गरेका छन्।

वर्षायाममा खानेपानी र खाद्यवस्तु दूषित हुने सम्भावना अत्यधिक हुन्छ। खुला र असुरक्षित स्रोतबाट लिइएको पानी, फोहोर वातावरणमा तयार गरिएका खाद्यपदार्थ तथा व्यक्तिगत सरसफाइको अभाव यी रोग फैलिनाका प्रमुख कारण मानिन्छन्। स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले समेत पछिल्ला दिनहरूमा हैजाको सम्भावित जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै सचेत रहन जनस्वास्थ्य सन्देशहरू सार्वजनिक गर्न थालेको छ।

उमालेको वा सुरक्षित पानी मात्र पिउन आग्रह

विशेषज्ञहरूका अनुसार झाडापखाला र हैजाबाट बच्न सबैभन्दा महत्वपूर्ण उपाय भनेको सुरक्षित पिउने पानी सुनिश्चित गर्नु हो। “सामान्य आँखाले हेर्दा सफा देखिने पानी पनि सधैं शुद्ध हुँदैन,” राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशालाका एक विज्ञ भन्छन्, “तसर्थ, पानी उमालेर पिउने, फिल्टर प्रयोग गर्ने वा क्लोरिन ट्याब्लेट मिलाएर मात्र उपभोग गर्नु उचित हुन्छ।”

उनले खुला धारो, कुलो, पोखरी, ट्याङ्की वा नदीको पानी प्रयोग नगर्न सुझाव दिएका छन्। “हामी धेरैजसो पानीकै कारण बिरामी हुन्छौं तर त्यो थाहा नपाई खानपिनमा लापरबाही गर्ने गर्छौं,” उनी भन्छन्।

खानपान र सरसफाइमा ध्यान दिनु जरुरी

दैनिक जीवनमा खानेकुरा पकाउँदा राम्ररी उमालेर पकाउने, खुला हावामा नराख्ने, चिसो खानेकुरा सावधानीपूर्वक प्रयोग गर्ने, र पाउरोटी, म:म:, पानि पुरीजस्ता सडक छेउमा विक्रि हुने खाद्यवस्तु टार्न चिकित्सकहरूले सुझाव दिएका छन्। फलफूल तथा काँचो तरकारीलाई पनि सफा पानीले राम्ररी पखालेर मात्र सेवन गर्नुपर्छ।

त्यस्तै, व्यक्तिगत सरसफाइको कुरामा अझै सजग हुनुपर्ने देखिएको छ। खाना खानुअघि, शौचालय प्रयोग गरेपछि, बच्चा स्याहार–सुसार गरेपछि र बाहिरबाट घर फर्किंदा साबुन पानीले राम्ररी हात धुनु सबैभन्दा सरल र प्रभावकारी उपाय हो।

फोहोरको उचित व्यवस्थापन अनिवार्य

फोहोर पानी जम्ने, ढल खुला हुने, वा घर वरिपरि फोहोर जम्मा भइरहने अवस्थाले झाडापखालाजस्ता रोगको जोखिम बढाउने भएकाले स्थानीय तहलाई सफाइ र सरसफाइमा विशेष ध्यान दिन भनिएको छ। “सरसफाइका मामिलामा समुदायको भूमिका कस्तो हुन्छ भन्ने कुराले रोग नियन्त्रणमा निर्णायक प्रभाव पार्छ,” स्वास्थ्य कार्यालय भक्तपुरका एक अधिकृत बताउँछन्।

लक्षण देखिएमा तुरुन्त स्वास्थ्य केन्द्र जान आग्रह

झाडापखाला वा हैजा लागेमा बान्ता, पेट दुख्ने, बारम्बार दिसा हुने, शरीर कमजोर हुने, र पानीको कमी देखिने लक्षण देखिन्छन्। यस्तो अवस्थामा घरमै बस्दै घरेलु औषधिमा भर पर्ने होइन, तुरुन्त नजिकको स्वास्थ्य संस्थामा सम्पर्क गर्नु उपयुक्त हुन्छ।

विशेषगरी बालबालिका, वृद्धवृद्धा र गर्भवती महिलाहरूमा झाडापखालाले गम्भीर असर पार्न सक्ने भएकाले थप सावधानी अपनाउन आग्रह गरिएको छ। पानीको कमी हुने खतरा हुँदा घरमै ओआरएस (ORS) वा चिनी–नुन पानी बनाएर पिउन सकिने चिकित्सकहरूको भनाइ छ।

जनचेतना र पूर्वतयारी नै रोकथामको उपाय

महानगरीय स्वास्थ्य निर्देशनालयका अनुसार, “हामी रोग लागेपछि उपचारमा दौडिने भन्दा रोग लाग्नै नदिने उपायमा ध्यान दिनुपर्छ। खासगरी सरसफाइ, सुरक्षित पानी र जनचेतनाको अभावले धेरै मानिस जोखिममा परिरहेका छन्।”

उनले स्थानीय तह, स्वास्थ्य संस्थाहरू, विद्यालय, सामुदायिक रेडियो, सामाजिक संस्था सबै मिलेर जनचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्नेमा जोड दिएका छन्।

झाडापखाला र हैजाजस्ता पानीजन्य रोगहरू पूर्ण रूपमा रोकथाम गर्न सकिने रोग हुन्, यदि हामी सतर्क रह्यौं भने। शुद्ध पानी, सुरक्षित खाना, सरसफाइ र समयमै उपचार—यी चार उपाय हामी सबैले जीवनशैलीमा अपनाउन सके महामारीको भयबाट जोगिन सकिन्छ।

स्वास्थ्यकर्मीहरू भन्छन्, “बच्न चाहनुहुन्छ भने, साबुनले हात धुनुहोस्, पानी उमालेर पिउनुहोस् र खुला खाना नखानुहोस्।” यति मात्र गरियो भने, यो वर्षायाम संक्रमणमुक्त रूपमा बिताउन सकिन्छ।