काठमाडौँ, असार १५- विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) ले हालै सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदन अनुसार विश्वव्यापी रूपमा तम्बाकू नियन्त्रण नीतिहरूको सफल कार्यान्वयनका कारण हालसम्म ६.१ अर्बभन्दा बढी जनसंख्या तम्बाकूजन्य स्वास्थ्य जोखिमबाट कम्तीमा एउटा नीतिगत उपायमार्फत सुरक्षित भएका छन्। डब्लुएचओले जून २३ मा सार्वजनिक गरेको "Global Tobacco Epidemic 2025" प्रतिवेदनमा यो तथ्य उल्लेख गरिएको हो।

सन् २००७ मा यो संख्या जम्मा १ अर्बको हाराहारीमा मात्र थियो। अहिले १४४ देशमा लागू MPOWER रणनीतिअन्तर्गत जनस्वास्थ्यलाई केन्द्रमा राखी तम्बाकूको प्रयोग नियन्त्रण गर्ने कार्यक्रमलाई प्रभावकारी रूपमा अघि बढाइएको छ। प्रतिवेदनमा ब्राजिल, टर्की, मौरिसस र नेदरल्यान्ड्सजस्ता केही मुलुकले MPOWER नीति अन्तर्गतका सबै छह वटा उपाय पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन गरिसकेको जनाइएको छ।

MPOWER रणनीति के हो?

डब्लुएचओले सन् २००८ देखि तम्बाकू नियन्त्रणका लागि प्रस्तुत गरेको MPOWER रणनीतिमा निम्न छह वटा उपाय समावेश छन्:

1. M – निगरानी गर्नु (Monitor tobacco use and prevention policies)

2. P – धुवाँबाट बचाउनु (Protect people from tobacco smoke)

3. O – धुम्रपान छाड्न सहयोग गर्नु (Offer help to quit tobacco use)

4. W – चेतावनी दिनु (Warn about the dangers of tobacco)

5. E – विज्ञापन, प्रवर्द्धन र प्रायोजन बन्द गर्नु (Enforce bans on tobacco advertising)

6. R – कर वृद्धि गर्नु (Raise taxes on tobacco)

के–के प्रगति भए?

डब्लुएचओको प्रतिवेदन अनुसार अहिले ११० भन्दा बढी देशले तम्बाकू उत्पादनमा चित्रसहितको स्वास्थ्य चेतावनी राख्न अनिवार्य गरेका छन्। यसले विश्वको झण्डै ६२ प्रतिशत जनसंख्यालाई ढाकेको छ। त्यस्तै, २५ भन्दा बढी देशले सादा प्याकेजिङ (plain packaging) नीति लागू गरेका छन्, जसले कम्पनीका ब्रान्ड, लोगो र अन्य आकर्षक डिजाइन हटाएर प्रयोगकर्तालाई भ्रममा पार्ने तरिकालाई रोक्छ।

धुवाँरहित वातावरण निर्माण गर्नका लागि कडा कानून लागु गर्ने देशहरूको संख्या पनि बढ्दै गएको छ। हाल ७९ देशमा सार्वजनिक स्थानमा धुवाँ निषेध गरिएको छ, जसबाट विश्वका २.५ अर्ब जनसंख्या लाभान्वित हुँदै आएका छन्।

अझै पनि चुनौतीहरू छन्

प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएअनुसार अझै पनि ४० भन्दा बढी देशहरूमा MPOWER रणनीतिको कुनै पनि उपाय प्रभावकारी रूपमा लागू भएको छैन। ३० भन्दा बढी देशमा तम्बाकू प्याकेटमा चेतावनीसमेत नलेखिएको अवस्थामा बिक्री भइरहेको छ। यसले तम्बाकू सेवनबाट जनस्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुर्‍याउने खतरा बढाएको डब्लुएचओको निष्कर्ष छ।

डब्लुएचओका महानिर्देशक डा. टेड्रोस अधानोम गेब्रेयससले भने, “तम्बाकूजन्य पदार्थको प्रयोगलाई रोक्नका लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य, कानूनी नीतिहरूको मजबुती र उद्योगको हस्तक्षेपविरुद्ध दृढ प्रतिबद्धता आवश्यक छ।”

नयाँ खतराः विद्युतीय निकोटिन वितरण प्रणाली (ENDS)

प्रतिवेदनले तम्बाकूको विकल्पको रूपमा भित्रिएका विद्युतीय निकोटिन वितरण प्रणाली (जस्तै: e-cigarettes, vape) ले हाल विश्वव्यापी रुपमा युवामाझ निकोटिनको पहुँच बढाइरहेको भन्दै चिन्ता व्यक्त गरेको छ। धेरैजसो देशहरूमा यस्ता उत्पादनका लागि ठोस कानूनी रूपरेखा अझै बनिसकेको छैन, जसले तम्बाकू नियन्त्रणमा गरिएको प्रगति विफल बनाउने जोखिम बढाएको छ।

नेपालमा के स्थिति?

नेपालले पनि तम्बाकू नियन्त्रणमा केही महत्वपूर्ण कदमहरू उठाएको भए तापनि, MPOWER रणनीतिको सबै मापदण्डहरूमा पुग्न अझै धेरै गर्न बाँकी रहेको देखिन्छ। सार्वजनिक स्थानमा धुम्रपान निषेध, चेतावनी सहितको प्याकेज अनिवार्य, विज्ञापन प्रतिबन्धजस्ता कानुनी प्रावधानहरू भए तापनि प्रभावकारी कार्यान्वयन अझै चुनौतीपूर्ण छ।

डब्लुएचओको पछिल्लो प्रतिवेदनले विश्वले तम्बाकू नियन्त्रणको दिशामा उल्लेखनीय सफलता हासिल गरिरहेको पुष्टि गरे पनि अझै धेरै काम गर्न बाँकी रहेको स्पष्ट देखिन्छ। सरकार, समुदाय, स्वास्थ्य संस्था र स्वयं जनताबीच सहकार्य गरेर मात्र तम्बाकूका कारण हुने रोग, मृत्यु र सामाजिक-आर्थिक असरलाई न्यून गर्न सकिन्छ।