काठमाडौं, असार १३– जलवायु परिवर्तनको प्रत्यक्ष असरस्वरूप नेपालमा डेंगु संक्रमण वर्षभरि देखिन थालेको छ। पहिले गर्मीयाम वा वर्षायाममा सीमित देखिने डेंगु अहिले देशका अधिकांश भागमा निरन्तर फैलिने रोगका रूपमा देखिन थालेको स्वास्थ्य क्षेत्रका विज्ञहरू बताउँछन्।
यस वर्ष हालसम्म देशभरका ७२ जिल्लामा १,२०० भन्दा बढी व्यक्तिमा डेंगु संक्रमण पुष्टि भइसकेको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको तथ्याङ्कले देखाएको छ। तराईका साथै पहाडी क्षेत्र २,००० मिटर उचाइभन्दा माथिका जिल्लाहरूमा समेत संक्रमित भेटिन थालेका छन्।
स्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार डेंगु फैलाउने एडीज जातका लामखुट्टेहरू अब पहिलेको जस्तो निश्चित मौसमी अवधिमा मात्र सक्रिय हुने छैनन्। मौसम चक्रमा आएको असन्तुलन, अत्यधिक तापक्रम र अनियमित वर्षात्ले डेंगु संक्रमणको जोखिमलाई सधैंभरि बनाइदिएको छ।
नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्का वरिष्ठ वैज्ञानिक डा. मेघनाथ धिमालका अनुसार, "डेंगु अब केवल तराई वा शहरको समस्या होइन, जलवायु परिवर्तनका कारण उच्च पहाडी जिल्लाहरूमा समेत यसको जोखिम देखिएको छ।"
संक्रमण उच्च उचाइका जिल्लामा फैलिँदा सम्बन्धित स्थानको स्वास्थ्य पूर्वाधार कमजोर हुँदा उपचारमा थप समस्या देखिएको छ। कतिपय अस्पताल र स्वास्थ्य चौकीहरूमा आवश्यक बेड, औषधि र उपकरणको अभाव देखिएको छ।
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकीका अनुसार, सरकारले डेंगु नियन्त्रणका लागि विशेष कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ। “सरसफाइ, लामखुट्टेको लार्भा नष्ट गर्ने र जनचेतना फैलाउने कार्यलाई प्राथमिकता दिइएको छ,” उनले बताए।
डेंगु नियन्त्रणमा सरकारी निकायको प्रयास मात्र पर्याप्त नहुने विज्ञहरू बताउँछन्। लामखुट्टेको बासस्थान नियन्त्रण गर्न घरआँगन सफा राख्ने, पानी जम्न नदिने, आत्मसुरक्षाका उपायहरू अपनाउनेजस्ता व्यवहार परिवर्तनका कार्यक्रम स्थानीय तह र नागरिकको सक्रिय सहभागितामा निर्भर हुने उनीहरूको भनाइ छ।
नेपालमा डेंगु अब मौसमी रोग होइन, वर्षभरि देखा पर्न सक्ने ‘सार्वजनिक स्वास्थ्य संकट’ बन्दै गएको छ। जलवायु परिवर्तनले संक्रमणको भूगोल र प्रकृति परिवर्तन गरिरहेको यस अवस्थामा समयमै तयारी, दीर्घकालीन योजना र जनसहभागिता आवश्यक देखिएको छ।
